Niedzielna dziesiątka – książki o amerykańskim Zachodzie

Nigdy nie przepadałam za westernami.

Kiedyś wybrałam się nawet na westernowy maraton. Oglądaliśmy trzy filmy jednej nocy. Zasnęłam w połowie drugiego, trzeci pamiętam jak przez mgłę. Owszem, kochałam Winnetou miłością bezkrytyczną, fascynowali mnie Indianie i czytałam o nich sporo, ale cała reszta westernowego świata mnie raczej nudziła. A przynajmniej tak mi się wydawało.

Jeśli bowiem faktycznie świat Dzikiego Zachodu wydawał mi się niezbyt pociągający, to dlaczego zaczytywałam się nie tylko w książkach Karola Maya, ale także w serii Curwooda? Kochałam wszystkie opowieści o traperach, o życiu w ciągłym starciu z dziką przyrodą Ameryki Północnej. Mit amerykańskiego Zachodu działał, choć nie potrafiłam go jeszcze nazwać lub opisać.

Do dzisiaj nie jestem wielbicielką westernowej estetyki, choć od tej reguły są wyjątki – filmy, które mogę oglądać po wielokroć, na przykłąd „W samo południe”. Jednak sama idea amerykańskiego Zachodu (wolę to określenie niż Dziki Zachód, który się zbyt westernowo kojarzy) nadal silnie działa na moją wyobraźnię. Zachód to dla mnie przede wszystkim miejsce, w którym szukający czegoś ludzie musieli zmierzyć się z krajobrazem tak rozległym i wrogim, że trudno nam to sobie nawet wyobrazić. Zetknięcie człowieka z dziką przyrodą to jeden z moich ulubionych tematów. Lubię czytać o samotnych wędrówkach, o wspinaczce wysokogórskiej, o życiu blisko przyrody. W narracji o amerykańskim Zachodzie ludzie podążający w stronę ziemi, którą chcieli uczynić swoim domem, zderzają się z dzikim krajobrazem i jego wcześniejszymi mieszkańcami w sposób porażająco bezwzględny. Na ekstremalne wyprawy wyruszają zazwyczaj ludzie świadomi tego, co ich czeka i względnie dobrze przygotowani. Osadnikami byli zaś zwyczajni ludzie, czasem odważni, a czasem po prostu zdesperowani. Kobiety, które nie miały pojęcia, z czym przyjdzie im się zmierzyć, szły, bo taką decyzję podjął ich mąż lub ojciec. Mężczyźni szli, bo coś słyszeli, niezbyt dokładnie, ale uznali, że zaryzykują. Po dotarciu na miejsce zaś tworzyli swój świat na nowo, często w sposób bezwzględny i z użyciem przemocy, nie zawsze też skutecznie. Ich kruchość w obliczu przestrzeni zachodniej Ameryki wydaje się wręcz absurdalna.

Ostatnio pojawiają się na naszym rynku kolejne doskonałe książki dotyczące amerykańskiego Zachodu właśnie, dlatego zachęcam, żebyście spróbowali zmierzyć się z tym tematem. Może nie interesują was pojedynki kowbojów i szeryfów, ale to, jak zachowuje się człowiek w warunkach najbardziej skrajnych, jest chyba zawsze warte zgłębienia. Wybrałam dziesięć książek o amerykańskim Zachodzie, które z różnych przyczyn wywarły na nie wrażenie, ale z pewnością nie jest to dziesiątka najlepszych książek o Zachodzie. Takiego wyboru nie potrafiłabym dokonać, a i zbyt dużo książek jeszcze przede mną.

Od dołu:

Joanna L. Stratton „Pioneer Women. Voices from the Kansas Frontier”

Książka, dzięki której ponownie zainteresowałam się amerykańskim Zachodem, wiele, wiele lat po tym, jak po raz ostatni odstawiłam na półkę „Winnetou”. Przeczytałam o niej na jakimś amerykańskim blogu, a że czytałam wtedy dużo o życiu kobiet w dziewiętnastowiecznej Anglii, postanowiłam, że dowiem się czegoś też o tym, co działo się po drugiej stronie oceanu. Joanna Stratton odnalazła zbiór relacji spisanych przez kobiety, które żyły na amerykańskim Zachodzie, zebrała je w całość i opracowała. To absolutnie fascynujący obraz kobiet Zachodu – Indianek, osadniczek, matek, żon, nauczycielek i uczennic. Ich celem nie było przetrwanie, one chciały stworzyć wokół siebie cywilizowany świat, często walczyły o swoje prawa i mierzyły się z niewyobrażalnymi trudnościami. To solidna książka historyczna, którą czyta się jak powieść.

S. C. Gwynne „Imperium Księżyca w Pełni. Wzlot i upadek Komanczów”, tłum. Bartosz Hlebowicz

W swojej świetnej serii amerykańskiej, wydawnictwo Czarne umieściło już dwa tytuły dotyczące Dzikiego Zachodu. „Imperium Księżyca w Pełni” to historia plemienia, które najbardziej zaciekle walczyło z najeźdżcami. Z książki wyłania się dość przerażający obraz świata, w którym przemoc była na porządku dziennym. Nic nie jest jednak proste i jednoznaczne – porywane białe dzieci nie chcą wracać do swoich rodzin, białe kobiety zakochują się w swoich porywaczach, a ci bywają nie tylko genialnymi i okrutnymi wojownikami, ale także zręcznymi politykami.

Hampton Sides „Krew i burza. Historia z Dzikiego Zachodu”, tłum. Tomasz Ulanowski

Kolejna pozycja w tej samej serii to klasyczna, westernowa opowieść. Jej bohaterem jest niejaki Kit Carson, traper-legenda, który walczył z Indianami, ale też bywał ich sojusznikiem. Przez pryzmat jego niejednoznacznej biografii autor opowiada historię podboju Zachodu. Losy Carsona są zaś tak barwne, że trudno uwierzyć, iż to wszystko naprawdę się zdarzyło.

Philipp Meyer „Syn”, tłum. Jędrzej Polak

Wiele lat zajęła Meyerowi praca nad książką, która miała za zadanie odmitologizować historię amerykańskiego Zachodu. Powstała

saga rodzinna osadzona w Teksasie, który jest swego rodzaju soczewką skupiającą to, czym naprawdę jest Ameryka. Ja nie potrzebowałam pozbywać się złudzeń, ale i tak lektura mnie zachwyciła. Losy trojga bohaterów, którzy są niesamowicie żywi, są pretekstem do opowiedzenia o tym, kim właściwie są dzisiejsi Amerykanie.

Larry McMurty „Na południe od Brazos”, tłum. Michał Kłobukowski

To nie jest książka, o której można napisać w kilku zdaniach. To powieść absolutna, zawierająca chyba wszystko, o czym możecie w kontekście amerykańskiego Zachodu pomyśleć. Doskonale zbudowane postaci, motyw drogi, a w tle westernowy, przytłaczający krajobraz. Przeczytam jeszcze przynajmniej raz, zanim pokuszę się o jakiś dłuższy tekst. Za swoją powieść McMurty dostał Pulitzera, Michał Kłobukowski zaś nagrodę Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich.

A. B. Guthrie „Droga na Zachód”, tłum. Tadeusz Jan Dehnel

Pisałam już o tej książce szerzej tutaj. Grupa bardzo różnych ludzi wyrusza do Oregonu, by tam zacząć nowe życie. Kilkumiesięczna podróż w niewielkiej grupie to nie tylko fizyczne wyzwanie. Przede wszystkim to czas, w którym wyjdą na jaw ich słabości, a opowieść o życiu na szlaku jest tak naprawdę opowieścią o tym, kim byli ludzie, którzy ten szlak przemierzali. Powieść można czytać jako samodzielne dzieło, jest jednak częścią sześciotomowego cyklu i stanowi drugi z kolei tom. Pozostałe nigdy nie ukazały się po polsku – czytałam niedawno pierwszy w kolejności, czyli „The Big Sky” i również jestem pod wrażeniem.

Cormac McCarthy „Przeprawa”, tłum. Jędrzej Polak

Właściwie mogłabym umieścić w tej dziesiątce dowolną powieść Cormaca McCarthy’ego, może za wyjątkiem „Drogi”. Dlaczego właśnie „Przeprawa”, będąca drugim tomem Trylogii Pogranicza? Może dlatego, że jednym z bohaterów jest wilczyca, a lubię wilki? Dla mnie to kolejna powieść doskonała, zawierająca wszystko, za co kocham opowieści o amerykańskim Zachodzie. Jest tu człowiek i dziki zwierz, jest wędrówka w nieznane, jest mierzenie się ze sobą i z otoczeniem. Nie wiem, jak McCarthy to robi, ale dla każdej jego książki zarywałam noc.

Thomas Berger „Mały wielki człowiek”, tłum. Lech Jęczmyk

Dopiero teraz do mnie dociera, że o większości z tych książek dotąd nie pisałam. Nie jestem pewna, dlaczego, być może przez to, że po lekturze każdej z tych książek wiedziałam, że będę je chciała przeczytać jeszcze raz. Nie inaczej było z „Małym wielkim człowiekiem”, z którym znajomość zawarłam stosunkowo niedawno. To rasowa powieść łotrzykowska osadzona w realiach Dzikiego Zachodu, kolejna, która przez pryzmat losów konkretnej postaci opowiada historię Ameryki. Przezabawna, smutna i wciągająca.

John Williams „Butcher’s Crossing”

Książki Williamsa ukazały się ponad pięćdziesiąt lat temu, po czym zostały na ponad pięćdziesiąt zapomniane. W 2013 roku pewien brytyjski księgarz odkrył dla świata „Profesora Stonera”, ale moim zdaniem „Butcher’s Crossing” jest jeszcze lepszą powieścią. Williams bezlitośnie rozprawia się z mitem Dzikiego Zachodu, wysyłając na prerię idealistycznego i kompletnie nieprzystosowanego młodego człowieka. To czysta, skondensowana opowieść o konfrontacji człowieka z naturą, nie ma w niej zbędnego słowa. Nie ma też Indian i kowbojów, jest jednak sporo brutalnej prawdy o życiu w dziczy i o tym, kim jesteśmy i kim możemy się stać.

Laura Ingalls Wilder „Little House on the Prairie”

Tej książki nie mogło zabraknąć, choć to grubo polukrowana i ugrzeczniona opowieść dla dzieci. Laura Ingalls Wilder pisze jednak w oparciu o własne wspomnienia, a jej wizja rodziny budującej dom na prerii (a także w gęstym lesie i nad potokiem w innych cześciach cyklu) naprawdę działa na wyobraźnię. Wiemy, że to przesłodzona wersja, przy odrobinie wyobraźni można sobie sporo dopowiedzieć, a najlepiej sięgnąć po jedną z biografii autorki i dowiedzieć się, jak było naprawdę. Cały cykl zaś, składający się z dziewięciu części, to naprawdę urocza i bardzo relaksująca lektura.

Interesuje was tematyka amerykańskiego Zachodu? Czytaliście w dzieciństwie Maya, Wernica albo Curwooda? Kogo umieścilibyście w waszej dziesiątce?