Radka denemarková „Pieniądze od hitlera” – za późno na kłamstwo, za późno na prawdę

Szesnastolatka wraca do domu z obozu koncentracyjnego. Jest upalny, letni dzień, a ona miota między strachem i nadzieją. Dociera do swojej wsi, ale nikt nie wybiega, nie ściska jej, nie wmusza talerza z zupą. Gita boi się, że nikt nie przeżył. Jeszcze nie wie, że tak byłoby dla niej lepiej.

Sąsiedzi, którzy dawniej mówili do niej „panienko”, całowali jej siostrę nad stawem i pracowali u jej ojca, nie widzą w niej cudem ocalałej żydowskiej dziewczynki. Dla nich jest Niemką, zdrajczynią, kolaborantką. Jej krzesło, porcelana z niebieskim wzorem, jej dom – zostały zajęte przez rodzinę stolarza.

Nienawiść, chciwość, a może jedno i drugie tłumią wszystkie inne odruchy. Dawni sąsiedzi biją i kopią dziewczynkę, cudem ocalałą z obozu. Półprzytomną wrzucają do szopy, czekają aż umrze z głodu, nie chcą brudzić sobie rąk morderstwem, przecież nie są tacy, jak naziści. Gita jednak przeżyje, ucieknie. Wbrew sobie, bo do ostatniej chwili ma nadzieję, że się opamiętają. Że zobaczą w niej dziecko, z którym się dawniej bawili.

Radka Denemarková nie poprzestaje na tej, bolesnej i wciąż szokującej historii. Warstwa po warstwie odsłania przed czytelnikiem kolejne aspekty dramatycznej historii Gity. W „Pieniądzach od Hitlera” nie chodzi tylko o wyciągnięcie trupów z czeskiej szafy. Nic nie jest to czarne albo białe, a bohaterka, której z całego serca współczujemy, zmaga się nie tylko z traumą, a właściwie traumami, ale też z gniewem, chłodem, pragnieniem zemsty i przekonaniem, że nikt nie zrozumie tego, przez co przeszła. Stopniowo dowiadujemy się coraz więcej o niej i innych postaciach dramatu, ale cała prawda umyka, zawsze pozostaje coś jeszcze, coś niedopowiedzianego, co mogłoby zmienić nasze postrzeganie. Autorka nie pozwala nam poczuć się bezpiecznie, chce nas zostawić z masą pytań i wątpliwości.

Wyjęłam tę książkę z półki w słoneczny, sierpniowy dzień. Patrzyłam z okna na Czechy i pomyślałam, że to dobry moment na czeską literaturę. Po kilkunastu stronach poczułam, że to lato, ten hamak, kwiaty wokoło są niestosowne. Denemarková powiedziała w wywiadzie, że nie chce, żeby jej książki były deserem po kolacji. Chce, żeby stanęły kością w gardle. I tak właśnie czułam się w trakcie lektury. Szybko o tej książce nie zapomnę.

Radka Denemarkova "Pieniądze od Hitlera"
Tłum. Tomasz Timingeriu, Olga Czernikow
Oficyna Wydawnicza ATUT 2008